Η επιστροφή του Μεγάλου Τιμονιέρη

Αναδημοσιεύουμε ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο του Πετρου Παπακωνσταντινου από την Καθημερινή στο οποίο ο αρθρογράφος αναλύει την κατάσταση που διαμορφώνεται στην Κίνα ενόψει της αλλαγής στην ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος.

Το Κ.Κ. Κίνας γιορτάζει τα 90 χρόνια του, αναπολώντας την εποχή του Μάο Τσετούνγκ και ζυγιάζοντας τις μεγάλες προκλήσεις του μέλλοντος

Τον περασμένο Ιανουάριο, ένα τεράστιο, μπρούντζινο άγαλμα του Κομφούκιου τοποθετήθηκε στην πλατεία Τιενανμέν του Πεκίνου, μπροστά από το πρόσφατα ανακαινισμένο Ιστορικό Μουσείο. Η χειρονομία αυτή προκάλεσε αίσθηση, καθότι ο αρχαίος διανοητής είχε επισύρει το ανάθεμα του θεμελιωτή της Νέας Κίνας, Μάο Τσετούνγκ, ως εκπρόσωπος συντηρητικών αξιών, οι οποίες καθήλωναν τον ασιατικό γίγαντα σε ιστορική παρακμή. Ξαφνικά, προς τα τέλη Απριλίου, ο Κομφούκιος αποσύρθηκε χωρίς να δοθεί καμία εξήγηση, αφήνοντας τον Μεγάλο Τιμονιέρη και το Μαυσωλείο του να κυριαρχούν χωρίς αντίπαλο, στην πλατεία Ουράνιας Γαλήνης.

Το περιστατικό αυτό αποτελεί μικρή ένδειξη των ζωηρών ιδεολογικών συγκρούσεων στο εσωτερικό του ΚΚ Κίνας, ενόψει του 18ου συνεδρίου του, το οποίο θα πραγματοποιηθεί το 2011 και θα αναδείξει τη νέα κινεζική ηγεσία, μετά την προβλεπόμενη αποχώρηση του ηγετικού δίδυμου Χου Ζιντάο - Γουέν Τζιαμπάο. Ενα από τα πιο χαρακτηριστικά συμπτώματα υπήρξε το άνωθεν υποκινούμενο κλίμα νοσταλγίας για την εποχή του Μάο Τσετούνγκ, στο πλαίσιο των επίσημων εορτασμών για την επέτειο των 90 χρόνων από την ίδρυση του ΚΚ Κίνας, την Παρασκευή, 1η Ιουλίου.

«Κόκκινα τραγούδια»

Κινηματογραφικές ταινίες, τηλεοπτικά αφιερώματα, εκθέσεις, εκδηλώσεις και κάθε είδους σουβενίρ των ηρωικών χρόνων, από την εξέγερση της Καντώνας και τη Μεγάλη Πορεία, μέχρι τη νίκη των κομμουνιστών στον κινεζικό εμφύλιο. Αποκορύφωμα υπήρξε η εκστρατεία των «κόκκινων τραγουδιών», στην οποία πρωταγωνίστησε ο ανερχόμενος αστέρας του ΚΚ Κίνας, Μπο Χσιλάι. Από τα δημοτικά σχολεία μέχρι τα μπαρ καραόκε οργανώνονται διαγωνισμοί τραγουδιού με αντικείμενο επαναστατικά άσματα, στίχοι των οποίων, μαζί με τσιτάτα από το Κόκκινο Βιβλιαράκι του ιστορικού ηγέτη, μεταδίδονται κατά εκατομμύρια μέσω Twitter. Την αναβίωση της προσωπολατρίας ενθαρρύνει και ο αντιπρόεδρος της χώρας, Σι Τζινπίνγκ, σχεδόν βέβαιος αντικαταστάτης του Χου Ζιντάο στο πηδάλιο του κόμματος και της χώρας.

Καιροσκοπική εκμετάλλευση της ιστορικής κληρονομιάς με έπαθλο την εξουσία; Ισως, αλλά όχι μόνο. Η νοσταλγία για τον μαοϊσμό που καλλιεργούν οι λεγόμενοι «νεοκομμουνιστές» θίγει ευαίσθητες χορδές των λαϊκών μαζών, που δυσφορούν για τα φαινόμενα διαφθοράς και τις εντεινόμενες ανισότητες. Σημαίνοντα στελέχη, όπως ο στρατηγός Λιου Γουάν, γιος του πρώην προέδρου της χώρας και συντρόφου του Μάο, Λιου Σαοσί, φτάνουν να ζητήσουν στροφή 180 μοιρών από τη φιλελεύθερη οικονομική πολιτική που ακολουθεί το κόμμα εδώ και 32 χρόνια και επιστροφή στη «Νέα Δημοκρατία», την οποία εισηγούνταν ο Μάο το... 1940!

Η ιδεολογική αντεπίθεση των «νεοκομμουνιστών» δεν προχωράει χωρίς αντιστάσεις. Ο Economist κάνει λόγο για «σφοδρή σύγκρουση, το αποτέλεσμα της οποίας θα καθορίσει το μέλλον της Κίνας». Στον ένα πόλο, το βρετανικό περιοδικό κατατάσσει τους οπαδούς της «κινεζικής εξαίρεσης», οι οποίοι προβάλλουν ένα κράμα κρατισμού, εθνικισμού και μαοϊσμού, υποστηρίζοντας ότι η σταθερότητα της κοινωνίας και του κράτους οφείλει να έχει προβάδισμα έναντι των δυτικού τύπου ατομικών ελευθεριών. Στον άλλο πόλο βρίσκονται, πάντα κατά τον Economist, οι οπαδοί των «οικουμενικών αξιών του Διαφωτισμού», οι οποίοι επιχειρούν προσεκτικά ανοίγματα στο πεδίο της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Φτερά στα πόδια τους δίνουν οι σχετικές τοποθετήσεις του πρωθυπουργού Γουέν Τζιαμπάο. Πρόσφατα, η «Λαϊκή Ημερησία», επίσημο όργανο του ΚΚ Κίνας, δημοσίευσε σειρά κύριων άρθρων με έντονα αυτοκριτικό τόνο και αρκετά τολμηρά ανοίγματα, δίνοντας το σύνθημα για έναν μέχρι χθες αδιανόητο δημόσιο διάλογο.

Η εντεινόμενη διαπάλη προδίδει ότι η κινεζική κοινωνία βρίσκεται μπροστά σε μια νέα ιστορική καμπή, ανάλογης σημασίας με εκείνη του 1989: Τότε, η εξέγερση στην πλατεία Τιενανμέν οδήγησε την κινεζική ηγεσία υπό τον Ντενγκ Σιαοπίνγκ, να επιλέξει έναν δρόμο πολύ διαφορετικό από την «περεστρόικα» του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ: Τον συνδυασμό της οικονομικής φιλελευθεροποίησης με την πάση θυσία διατήρηση του πολιτικού μονοπωλίου από το ΚΚ Κίνας. Τις δύο επόμενες δεκαετίες, οι «εξωγήινες» οικονομικές επιδόσεις της Κίνας σε συνδυασμό με την πολιτική σταθερότητά της -σε αντιδιαστολή με την κατάρρευση της Ρωσίας επί Γέλτσιν- φάνηκε να δικαιώνουν αυτή τη στρατηγική.

Κοινωνική αναταραχή

Σήμερα, το «μοντέλο Ντενγκ» μοιάζει να εξαντλεί τα καύσιμά του, όπως μαρτυρεί η διευρυνόμενη κοινωνική αναταραχή. Πέρυσι, οι αλυσιδωτές αυτοκτονίες στην ταϊβανέζικη εταιρεία ηλεκτρονικών ειδών Foxconn, στο Σεντζέν, πυροδότησαν ένα απεργιακό κύμα στην Καντώνα και άλλες περιοχές της χώρας, που συνεχίζεται μέχρι σήμερα, υποχρεώνοντας πολλές πολυεθνικές (Honda, Toyota κ.ά.) και κινεζικές εταιρείες να παραχωρήσουν μισθολογικές αυξήσεις άνω του 30%. Τους τελευταίους μήνες, συγκρούσεις ξεσπούν σε διάφορες περιοχές της χώρας με πρωταγωνιστές τους εσωτερικούς μετανάστες, οι οποίοι φτάνουν τα 150 εκατομμύρια και εξαιτίας του συστήματος καταγραφής νοικοκυριών (hukou) αντιμετωπίζονται ως «παράνομοι», πολίτες β΄ κατηγορίας, χωρίς δικαιώματα στην εκπαίδευση και την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη.

Τις ανησυχίες των αρχών ήρθε να ενισχύσει η αραβική εξέγερση, η οποία απέδειξε ότι η κοινωνική ανάφλεξη μπορεί να έρθει ακόμη και σε χώρες με υψηλά ποσοστά οικονομικής μεγέθυνσης, όταν δεν υπάρχουν πολιτικές, εκτονωτικές βαλβίδες. Υπό αυτό το πρίσμα πρέπει να δει κανείς τις πρόσφατες, γενναίες αυξήσεις στους μισθούς των στρατιωτικών, ώστε να κλείσουν εν τη γενέσει τους οι όποιες ρωγμές. Είναι επίσης χαρακτηριστικό ότι οι ετήσιες δαπάνες για την εσωτερική ασφάλεια υπερβαίνουν εκείνες για την εθνική άμυνα.

Εν ολίγοις, η σημερινή ιδεολογική διαπάλη στο ΚΚ Κίνας μπορεί να συνοψιστεί στην αναζήτηση της καινούργιας στρατηγικής που θα αντικαταστήσει το μοντέλο Ντενγκ: Στον ένα πόλο συσπειρώνονται εκείνοι που θέλουν να διατηρήσουν ή και να ενισχύσουν τον οικονομικό φιλελευθερισμό, καθιστώντας τον πιο ευέλικτο με ελεγχόμενες δόσεις πολιτικού φιλελευθερισμού. Στον άλλο, οι οπαδοί όχι βέβαια μιας ουτοπικής «επιστροφής στον Μάο» και τον εξισωτικό κομμουνισμό του, αλλά μιας, θα λέγαμε, «γραμμής Πούτιν αλά κινεζικά»: Ελεγχος της αγοράς με εντονότερες κρατικές παρεμβάσεις και έλεγχος των μαζών με προσφυγή στον πατριωτισμό και με δόσεις λαϊκισμού που τροφοδοτούνται από εκστρατείες εναντίον διεφθαρμένων αξιωματούχων και τοπικών Μαφιών. Από την έκβαση αυτής της αναμέτρησης θα κριθούν πολλά για την πορεία της πλέον πολυάνθρωπης χώρας του κόσμου.