Το Μνημόνιο ως λυδία λίθος

Σταύρος Λυγερός - Καθημερινή

Χωρίς την παραμικρή εξαίρεση, οι «πράσινοι» βουλευτές υπερψήφισαν όχι μόνο επί της αρχής, αλλά και κατ’ άρθρον το ασφαλιστικό νομοσχέδιο. Οι Γ. Παπανδρέου και Ανδ. Λοβέρδος έχουν κάθε λόγο να είναι ικανοποιημένοι. Τουλάχιστον αυτοί υπεράσπισαν ανοιχτά την επιλογή τους και αγωνίσθηκαν να τη μετατρέψουν σε νόμο.

Αντιθέτως, οι διαφωνούντες βουλευτές περιορίσθηκαν σε μια αδιέξοδη πολιτικάντικη διελκυστίνδα, με αποκλειστικό σχεδόν σκοπό να αμβλύνουν τις αρνητικές εντυπώσεις των ψηφοφόρων τους. Κατάφεραν, όμως, το αντίθετο. Ενώ με δηλώσεις και ακριτομυθίες καλλιέργησαν ένα κλίμα έστω και μερικής διαφοροποίησης, όταν βρέθηκαν αντιμέτωποι με την ασφυκτική πίεση του Μαξίμου «μπήκαν σαν καλά πρόβατα στο μαντρί», όπως είπε σαρκαστικά στην «Κ» στενός συνεργάτης του πρωθυπουργού.

Με την υπερψήφιση του Μνημονίου και τώρα του Ασφαλιστικού, το ΠΑΣΟΚ ουσιαστικά διέβη τον Ρουβίκωνα. Μπορεί η διαδικασία ιδεολογικοπολιτικής μετάλλαξης να είχε αρχίσει προ πολλών ετών, αλλά τώρα διαρρηγνύει τους δεσμούς του με τις κοινωνικές δυνάμεις, οι οποίες παραδοσιακά αποτελούν το προνομιακό ακροατήριό του.

Ο Παπανδρέου πορεύεται με σημαία και μοναδικό πολιτικό όπλο τον εκβιασμό «Μνημόνιο ή πτώχευση». Τους «πράσινους» βουλευτές τούς βάζει στη γραμμή με την πρόσθετη απειλή της προκήρυξης εκλογών. Οσο για τις αντιδράσεις του κομματικού μηχανισμού, αυτές -σύμφωνα με παλαίμαχο στέλεχος- «τις γράφει στα παλιά του τα παπούτσια όσο δεν τον εμποδίζουν να εφαρμόσει την πολιτική του».

Το ΠΑΣΟΚ έχει πάψει να λειτουργεί ως αυτόνομος πολιτικός οργανισμός. Τραυματισμένο ηθικά και με βαρύτατες ευθύνες (όπως και η Ν. Δ.) για την κατάντια της χώρας, δεν μπορεί να θέσει όρια στις επιλογές του αρχηγού του. Τα στελέχη του, άλλωστε, έχουν σταδιακά μετατραπεί από πολιτικά πρόσωπα σε εν ενεργεία ή εν αναμονή κρατικούς αξιωματούχους.

Η στάση έναντι του Μνημονίου τείνει σταδιακά να λειτουργήσει σαν λυδία λίθος για κόμματα και πολιτικούς. Αναμένεται να επηρεάζει ολοένα και περισσότερο την πολιτικοεκλογική συμπεριφορά των πολιτών. Δεν πρόκειται, άλλωστε, απλώς για μια δέσμη δημοσιονομικών μέτρων, που υπαγόρευσαν οι δανειστές για να εξασφαλίσουν την επιστροφή των χρημάτων τους. Ουσιαστικά είναι ένα πρόγραμμα βίαιου μετασχηματισμού της ελληνικής οικονομίας/κοινωνίας στη βάση των κυρίαρχων νεοφιλελεύθερων αντιλήψεων.

Αναμφίβολα, το Μνημόνιο περιέχει και επιβεβλημένες αλλαγές, οι οποίες έπρεπε να έχουν προ πολλού εφαρμοσθεί από τις ελληνικές κυβερνήσεις. Συνολικά, όμως, λειτουργεί σαν προκρούστεια κλίνη, η οποία τείνει να εγκλωβίσει την οικονομία σε ανατροφοδοτούμενη ύφεση.

Ο πρωθυπουργός λέει στην κοινωνία ότι η εφαρμογή του ήταν ο μόνος τρόπος για να αποφύγει η Ελλάδα την πτώχευση. Ακόμα κι αν είναι έτσι, χρειάσθηκε να βάλει κι αυτός το χέρι του για να φθάσει η χώρα να μην έχει επιλογές. Ακόμα και στο ΠΑΣΟΚ κυκλοφορούν εκτιμήσεις, σύμφωνα με τις οποίες «ο Γιώργος άφησε την κρίση να μετεξελιχθεί σε θηλιά για να εκβιάσει την κοινωνία και να περάσει την πολιτική του».

Το σίγουρο είναι ότι ο Παπανδρέου αντιμετωπίζει το Μνημόνιο όχι σαν αναγκαίο κακό, αλλά σαν μοναδική θεραπεία. Για την ακρίβεια το αντιμετωπίζει σαν εργαλείο κατεδάφισης του κοινωνικού κράτους και επιβολής ενός νέου οικονομικοκοινωνικού μοντέλου. Είτε επειδή έχει πεισθεί για την αποτελεσματικότητά της είτε επειδή δεν είναι σε θέση να επεξεργασθεί ένα εθνικό σχέδιο ανάταξης της οικονομίας, έχει μετατρέψει τη συνταγή της «τρόικας» σε αυτόματο πιλότο της κυβερνητικής πολιτικής.

Ο πρωθυπουργός και οι υπουργοί του όχι απλώς έχουν παραδοθεί, αλλά και έχουν βολευθεί πολιτικά με την κηδεμονία της Ευρωζώνης και του ΔΝΤ. Λειτουργούν ως εντολοδόχοι κι όχι ως πραγματική κυβέρνηση, η οποία ναι μεν έχει αναλάβει συγκεκριμένες υποχρεώσεις, αλλά παραλλήλως εφαρμόζει και τα δικά της μέτρα δημοσιονομικής εξυγίανσης και ανάπτυξης.

Ως το κατ’ εξοχήν πια «κόμμα του Μνημονίου», το ΠΑΣΟΚ καλείται να χειρισθεί όχι τόσο τις εσωτερικές αντιφάσεις του, όσο την τραυματισμένη σχέση του με τον κορμό της πολιτικοεκλογικής βάσης του. Η ηθική απαξίωση και οικονομική κατάρρευση του προηγούμενου μοντέλου κρατάει προς το παρόν τις κοινωνικές αντιδράσεις και διευκολύνει τον πρωθυπουργό. Για πόσο ακόμα, όμως, θα αποδίδει ο εκβιασμός «Μνημόνιο ή πτώχευση»;

Προς το παρόν, τα νοικοκυριά συσσωρεύουν χωρίς διέξοδο την οργή και την απαισιοδοξία τους, αλλά προσπαθούν να επιβιώσουν, υιοθετώντας αμυντικές συμπεριφορές. Το κρίσιμο ζήτημα είναι σε ποιο ποσοστό θα τα καταφέρουν. Η κοινωνική δυναμική και κατ’ επέκταση οι πολιτικές εξελίξεις θα εξαρτηθούν από την άνοδο της ανεργίας και ειδικότερα από το μέγεθος της καταστροφής μικρομεσαίων στρωμάτων. Εάν η κρίση προσλάβει διαστάσεις οικονομικού-κοινωνικού κραχ, η ανυπαρξία θεσμικής εναλλακτικής λύσης στο πρόβλημα της διακυβέρνησης μπορεί να καθυστερήσει, αλλά όχι να ανασχέσει την κοινωνική δυναμική.