Ερίκ Τουσέν:«Ανοίξτε τα βιβλία του δημόσιου χρέους»

Επανερχόμαστε στο ζήτημα της ανάγκης καθορισμού του επαχθούς χρέους της χώρας και άρνησης πληρωμής αυτού. Έχουμε, ήδη, κάνει μια σχετική ανάρτηση με αφορμή την εκπομπή του Άρη Χατζηστεφάνου στο Infowar του ΣΚΑΙ για το παράδειγμα του Ισημερινού http://papagalizw.blogspot.com/2010/12/blog-post_20.html.

Σήμερα αναδημοσιεύουμε από το περιοδικό "Επίκαιρα" μια πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη του Έρικ Τουσέν, μέλους της Επιτροπής Λογιστικού Ελέγχου του Ισημερινού.

Στη δημιουργία Επιτροπής Λογιστικού Ελέγχου που θα δώσει τα νομικά και ηθικά επιχειρήματα για την παύση πληρωμών του δημόσιου χρέους καλεί ο διακεκριμένος επιστήμονας και αγωνιστής Ερίκ Τουσέν στη βαρυσήμαντη συνέντευξη που παραχώρησε στα «Επίκαιρα». Ο Ερίκ Τουσέν δεν μιλάει στη βάση υποθέσεων. Έχοντας ενεργή συμμετοχή στην Επιτροπή Λογιστικού Ελέγχου που συγκρότησε ο πρόεδρος του Ισημερινού Ραφαέλ Κορέα πριν από τρία χρόνια, μεταφέρει την πολύτιμη εμπειρία του από τις καθ’ όλα νόμιμες μεθόδους που χρησιμοποίησε ο πρόεδρος του Ισημερινού για να απαλλαγεί από ένα μεγάλο μέρος του δημόσιου χρέους. Μέχρι και τη δευτερογενή αγορά χρησιμοποίησε ο Κορέα με τις κατάλληλες κινήσεις για να μειώσει το δημόσιο χρέος. Υπήρχε όμως πολιτική βούληση, όχι άνευ όρων παράδοση στους ξένους πιστωτές και διαπόμπευση της χώρας, όπως στην Ελλάδα!

Ο Ερίκ Τουσέν είναι ιστορικός και πολιτικός επιστήμονας, ιδρυτής και πρόεδρος της Επιτροπής για την Κατάργηση του Χρέους του Τρίτου Κόσμου (CADTM, www.cadtm.org). Έχει συγγράψει πολλά βιβλία για συναφή θέματα (Your money or your life! The tyranny of global finance, The World Bank: a never ending coup d’ état, και άλλα). Το πιο πρόσφατο βιβλίο του που έγραψε μαζί με την Νταμιέν Μιλιέτ κυκλοφόρησε το Σεπτέμβριο του 2010 και καταπιάνεται με το θέμα του παγκόσμιου χρέους και τις ευθύνες του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας. Τίτλος του, The debt, the IMF and the World Bank, sixty questions sixty answers (εκδόσεις Monthly Review).

Ποια είναι τα ειδικά χαρακτηριστικά της κρίσης δημόσιου χρέους που έχει ξεσπάσει εδώ και ένα χρόνο στην Ευρωζώνη, διαφοροποιώντας τη από άλλες κρίσεις χρέους που έχουν εμφανιστεί στο παρελθόν σε χώρες του Τρίτου Κόσμου;

Το βασικό χαρακτηριστικό αυτής της κρίσης είναι ότι αποτελεί δημιούργημα των ιδιωτικών τραπεζών, κυρίως της Γερμανίας και της Γαλλίας, που πλήττει τις χώρες της περιφέρειας (Ελλάδα, Ισπανία, Πορτογαλία, κ.ά.) και του πρώην σοβιετικού μπλοκ που εντάχθηκε στην ΕΕ την προηγούμενη δεκαετία. Πρόκειται, λοιπόν, για μια κρίση που εξελίχθηκε εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτή η κρίση αποτελεί επίσης δημιούργημα –κι αυτό είναι ένα δεύτερο χαρακτηριστικό της– των νεοφιλελεύθερων πολιτικών που εφαρμόστηκαν τις δεκαετίες ’80 και ’90 και ως βασικό τους χαρακτηριστικό είχαν τη μείωση των φόρων που πλήρωναν οι επιχειρήσεις και οι πλούσιοι. Το αποτέλεσμα στη συνέχεια ήταν να μειωθούν απότομα τα κρατικά έσοδα και να ανοίξει ο δρόμος για τη σημερινή δημοσιονομική κρίση. Ανεξάρτητα, δηλαδή, από τις επιπλέον συγκυριακές αιτίες, η κρίση προετοιμάστηκε από τις φιλο-επιχειρηματικές πολιτικές των προηγούμενων δύο δεκαετιών.

Η τρίτη αιτία, που αποτέλεσε και τη σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι, ήταν το κόστος για τη διάσωση των ιδιωτικών τραπεζών σε χώρες όπως η Ισπανία, η Ιρλανδία, η Πορτογαλία.

Όπως συνέβη και στην Ελλάδα. Οι κυβερνήσεις της ΝΔ και του ΠΑΣΟΚ έχουν θέσει στη διάθεση των τραπεζιτών την τελευταία τριετία, υπό τη μορφή ρευστού και εγγυήσεων, 78 δις ευρώ!

Σε αυτή την κατηγορία της Ισπανίας, της Ιρλανδίας, της Πορτογαλίας και της Ελλάδας θα ενταχθεί εντός λίγων εβδομάδων και η δική μου χώρα, το Βέλγιο. Κι αυτό λόγω της διάσωσης από το κράτος των τριών μεγάλων ιδιωτικών τραπεζών, της Fortis, της Dexia και της KBC, που είχε εκτεθεί πάρα πολύ στην ανατολική Ευρώπη και επίσης στην Ιρλανδία, κατέχοντας κρατικά ομόλογα ύψους 20 δις ευρώ.

Κι ο λογαριασμός τώρα μεταβιβάζεται στους πολίτες;

Ακριβώς! Τα ιδιωτικά χρέη μεταβιβάζονται στις δημόσιες Αρχές και γι’ αυτό έχουμε την απογείωση του δημόσιου χρέους. Ως συνέπεια η έκρηξη του δημόσιου χρέους γίνεται μια πολύ καλή αφορμή για ένα νέο κύμα νεοφιλελεύθερων πολιτικών πρωτοφανούς αγριότητας. Κι εννοώ αυτό που γίνεται στη χώρα σας, το οποίο μπορεί κάλλιστα να συγκριθεί με ό,τι συνέβη στις χώρες του Τρίτου Κόσμου από τη δεκαετία του ’80 μέχρι σήμερα με τη συμμετοχή του ΔΝΤ, το οποίο έχει τεράστια εμπειρία σε αυτό τον τομέα. Οι ίδιες καταστροφικές, εγκληματικές πολιτικές εφαρμόζονται και σήμερα στην Ελλάδα, όπου μεταφέρεται αυτούσια όλη αυτή η αρνητική εμπειρία.

Ο εφιάλτης, πάντως, του ΔΝΤ και του δημόσιου χρέους δεν αποτελεί μονόδρομο και χώρες όπως ο Ισημερινός απαλλάχθηκαν από τα δεσμά τους. Πώς έγινε αυτό;

Στα τέλη του 2006 ο Ραφαέλ Κορέα κέρδισε τις προεδρικές εκλογές με βασική του εξαγγελία να τερματιστεί η απαράδεκτη κατάσταση με το εξωτερικό χρέος που απομυζούσε τους σπουδαιότερους πόρους της οικονομίας. Τον Ιούλιο του 2007 δημιούργησε με προεδρικό διάταγμα μια Επιτροπή Λογιστικού Ελέγχου του δημόσιου χρέους – εγχώριου και διεθνούς. Η έρευνα αφορούσε 30 ολόκληρα χρόνια από το 1976 μέχρι το 2006. Ο λογιστικός έλεγχος έγινε επίσης με την ουσιαστική συμμετοχή 12 ατόμων που προέρχονταν από την κοινωνία των πολιτών, από την κοινότητα των ιθαγενών, που αποτελούν το 50% του πληθυσμού, και αλλού. Επίσης 6 άτομα, ειδικοί για την ακρίβεια, προέρχονταν από το εξωτερικό.

Ήσασταν ένας από αυτούς…

Ναι. Το κοινό χαρακτηριστικό όλων μας ήταν η μεγάλη εμπειρία που είχαμε από την ανάλυση του διεθνούς χρέους. Τεράστια σημασία είχε επίσης η απόφαση του Ραφαέλ Κορέα να υποστηρίξουν το έργο και τις αποφάσεις της Επιτροπής όλα τα όργανα του κράτους και αναφέρομαι στο υπουργείο Δικαιοσύνης, Οικονομικών, στις ανεξάρτητες Αρχές κατά της διαφθοράς, το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους, το Ελεγκτικό Συνέδριο, κ.ά. Όλοι αυτοί συμμετείχαν στις συνεδριάσεις μας. Δουλέψαμε εντατικά επί 14 μήνες, από τον Ιούλιο του 2007 μέχρι το Σεπτέμβριο του 2008. Αναλύσαμε κάθε είδους σύμβαση που είχε υπογραφεί στους τομείς της ασφάλειας, των εμπορικών πιστώσεων, μεταξύ τραπεζών –ακόμη και του ιδιωτικού τομέα– με το ΔΝΤ, την Παγκόσμια Τράπεζα και άλλους πολυμερείς οργανισμούς. Βάλαμε, επίσης, στο μικροσκόπιο όλα τα διμερή δάνεια που είχε υπογράψει ο Ισημερινός με χώρες όπως η Ισπανία και η Γερμανία, ακόμη και τους όρους υπό τους οποίους συνάφθηκε το εσωτερικό χρέος. Σε αυτή τη δουλειά είχαμε τη βοήθεια 15 νομικών, ορκωτών λογιστών ελεγκτών, ειδικών στα δημόσια οικονομικά. Εξετάσαμε όχι μόνο όλα τα έγγραφα, αλλά και καθετί που αφορούσε το δανεισμό. Θέταμε, για παράδειγμα, το ερώτημα γιατί αυτό το δάνειο να συναφθεί με το συγκεκριμένο επιτόκιο και όχι με κάποιο άλλο, ποιο μέρος του αποπληρώθηκε, είχαμε το δικαίωμα να ανοίγουμε προσωπικούς τραπεζικούς λογαριασμούς αυτών που υπέγραφαν και παραλάμβαναν τα δάνεια. Επίσης, ζητήσαμε παραστατικά από όλες τις τράπεζες για τα δάνεια που είχαν δοθεί ή υποτίθεται πως είχαν αποπληρωθεί, γιατί έπρεπε να επιβεβαιωθεί κατά πόσο πραγματικά είχαν εξοφληθεί ακόμη και εκείνα τα δάνεια που θεωρητικά είχαν αποπληρωθεί.

Η συμβολή των νομικών ποια ήταν;

Ήταν αναντικατάστατη, καθώς με τη βοήθειά τους εξετάσαμε τη νομιμότητα κάθε σύμβασης και των επιμέρους όρων της, τη συμβατότητά τους με το σύνταγμα της χώρας, το διεθνές δίκαιο και επίσης με το συμφέρον του έθνους. Ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε σε συγκεκριμένες οικονομικές συμβάσεις έργων ασυνήθιστα μεγάλων διαστάσεων για τα μέτρα του Ισημερινού, όπως π.χ. μεγάλα φράγματα. Σε αυτή την περίπτωση, μάλιστα, δεν αρκεστήκαμε στις τυπικότητες. Με επίσημο τρόπο ζητήσαμε τη γνώμη των ντόπιων για τις επιπτώσεις που είχε στην καθημερινότητά τους η κατασκευή των φραγμάτων. Εξετάσαμε ακόμη και τους όρους που έγινε η χρηματοδότηση της κατασκευής τους κι αν όλα αυτά –κόστος, χρηματοδότηση– ήταν συγκρίσιμα με τις διεθνείς τιμές που επικρατούσαν για αντίστοιχες εργασίες.

Εξετάσαμε ακόμη και τους όρους των εμπορικών πιστώσεων που χορήγησαν στον Ισημερινό χώρες όπως η Γερμανία, με απώτερο στόχο να αγοραστούν γερμανικά προϊόντα για να ενισχυθούν οι γερμανικές εξαγωγές. Είναι δάνεια που δίνονται με σκοπό να υποστηριχθεί η αγορά προϊόντων αιχμής, όπως π.χ. της Siemens. Καθήκον μας ήταν να ελέγξουμε τις τιμές με τις οποίες αγοράστηκε ο εξοπλισμός της Siemens, κατά πόσο δηλαδή η τιμή ανταποκρινόταν στην ποιότητα. Κι αυτό γιατί σε πλήθος περιπτώσεων που εμπλέκονταν πολυεθνικές εταιρείες βρήκαμε ακραία φαινόμενα διαφθοράς. Αναφέρομαι, για παράδειγμα, σε κρατικές αγορές που δεν είχαν καμιά σχέση με τις ανάγκες της χώρας, αλλά αποτελούσαν αφορμές για να δοθούν μίζες.

Ανακαλύψατε συγκεκριμένες περιπτώσεις που πολυεθνικές επιχειρήσεις έδιναν μίζες;

Φυσικά. Οι πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις ήταν των αμερικανικών τραπεζών Citibank και JP Morgan. Αυτές οι τράπεζες συστηματικά δωροδοκούσαν κρατικούς υπαλλήλους σε όλη την κλίμακα του δημοσίου –ακόμη και τον υπουργό Οικονομικών– για να πειστούν να υπογράψουν συμβάσεις που εξόφθαλμα έβλαπταν το δημόσιο συμφέρον και με προκλητικό τρόπο ευνοούσαν τα συμφέροντα των τραπεζών.

Γι’ αυτό ο Κορέα ήθελε την ενεργό συμμετοχή και των δημόσιων Αρχών στην επιτροπή σας…

Πράγματι. Στην Επιτροπή Λογιστικού Ελέγχου του Ισημερινού συμμετείχε ο ίδιος ο υπουργός Δικαιοσύνης και για κάθε ύποπτη περίπτωση που βρίσκαμε και αφορούσε όχι μόνο υπαλλήλους του υπουργείου Οικονομικών, αλλά ακόμη και πρώην υπουργούς Οικονομικών, εξέδιδε εντολή για δικαστική διερεύνηση. Η Δικαιοσύνη του Ισημερινού προχώρησε σε μηνύσεις ακόμη και εναντίον αμερικανικών τραπεζών, γιατί αυτές οργάνωσαν τις επιχειρήσεις, αυτές δωροδοκούσαν. Υπογραμμίζω, πάντως, ότι δεν ελέγξαμε μόνο τους όρους χρηματοδότησης, αλλά όλη τη σκοπιμότητα κάθε κρατικής οικονομικής δοσοληψίας.

Μετά τα παραπάνω, ο ίδιος ο πρόεδρος Ραφαέλ Κορέα, δύο μόλις μήνες μετά την ολοκλήρωση των εργασιών μας, στις 14 Νοεμβρίου 2008, ανακοίνωσε και επίσημα ότι στη βάση των ευρημάτων μας είναι υποχρεωμένος να προβεί στην παύση πληρωμών του δημόσιου χρέους ύψους 3 δις δολαρίων που αντιπροσώπευε το 70% του χρέους υπό τη μορφή ομολόγων. Αιτιολόγησε την απόφασή του λέγοντας πως το χρέος δεν ήταν νόμιμο, αλλά ήταν προϊόν διαφθοράς και δωροδοκιών. Κατά συνέπεια, δεν ήταν υποχρεωμένη η κυβέρνησή του να σεβαστεί τις διεθνείς δεσμεύσεις. Τους επόμενους πέντε ολόκληρους μήνες η κυβέρνηση τήρησε στάση σιωπής, δεν προέβη σε καμιά δημόσια ανακοίνωση για το θέμα, παρά το ενδιαφέρον που υπήρχε.

Και να υποθέσουμε ότι δεν συνέβη λόγω φόρτου εργασιών…

Ακριβώς! Ήταν μια τακτική. Οι πιστωτές ήταν ιδιαίτερα ανήσυχοι, καθώς δεν ήξεραν τι θα συμβεί από κει και πέρα. Η αντίδρασή τους ήταν να αρχίσουν να ξεπουλούν μανιωδώς στη δευτερογενή αγορά τα ομόλογα του Ισημερινού. Και ξέρετε σε τι τιμή; Στο 20% της ονομαστικής τους αξίας! Τότε ακριβώς η κυβέρνηση του Ισημερινού, τον Απρίλιο του 2009, απευθύνθηκε στους πιστωτές με την εξής πρόταση: «Προτιθέμεθα να αγοράσουμε όλα τα ομόλογα με έκπτωση 65%. Πληρώνουμε, δηλαδή, 35 σεντς το δολάριο. Συμφωνείτε ή όχι;». Οι κάτοχοι του 91% των ομολόγων δέχτηκαν αμέσως την ανταλλαγή. Επρόκειτο για μια τεράστια επιτυχία της κυβέρνησης, καθώς επέβαλε «κούρεμα» της τάξης του 65%.

Λόγω αυτής της πολύ σπουδαίας και χρήσιμης εμπειρίας σας, να υποθέσω πως έχετε υποστηρίξει ότι η μόνη λύση για την Ελλάδα είναι να προσφύγει σε στάση πληρωμών του δημόσιου χρέους και δημιουργίας Επιτροπής Λογιστικού Ελέγχου που θα προσδιορίσει τις ευθύνες των πιστωτών για την εκτίναξή του, η οποία θα επιτρέψει τη σοβαρή του μείωση;

Ακριβώς! Αυτή η επιλογή αποτελεί μονόδρομο πλέον για την Ελλάδα!

Κατά πόσο όμως η Ελλάδα, δεδομένων των ιδιαιτεροτήτων της, μπορεί να ακολουθήσει αυτό το παράδειγμα;

Οι διαφορές που υπάρχουν με τον Ισημερινό δείχνουν ότι για την Ελλάδα τα πράγματα είναι πιο εύκολα. Αν φυσικά υπάρχει πολιτική βούληση. Πάρτε για παράδειγμα υπόψη σας ότι ο Ισημερινός είναι μια μικρή χώρα, που δεν έχει καν δικό της νόμισμα. Χρησιμοποιεί το δολάριο, αυτό είναι το επίσημο νόμισμά της. Κατά συνέπεια είναι πολύ πιο έντονα εκτεθειμένη σε διεθνείς οικονομικές πιέσεις. (Σ.Σ.: Το Ακαθάριστο Εθνικό Εισόδημα του Ισημερινού αντιστοιχεί στο 12% του ελληνικού και το κατά κεφαλήν ΑΕΠ του Ισημερινού στο 10% του ελληνικού.) Το αίτημά της έγινε όμως δεκτό λόγω του ότι είχε πολύ ισχυρά νομικά και ηθικά ερείσματα και γι’ αυτό άλλωστε δεν συνοδεύτηκε από δικαστικές προσφυγές των πιστωτών κατά της κυβέρνησης.

Λέγεται, ωστόσο, μετ’ επιτάσεως ότι οι αγορές θα τιμωρήσουν όποιες χώρες δεν σεβαστούν τις υποχρεώσεις τους…

Πράγματι, αλλά πουθενά στην πράξη δεν έχει επιβεβαιωθεί αυτή η απειλή. Ο οικονομολόγος Κώστας Λαπαβίτσας στην τελευταία μελέτη του βρετανικού ινστιτούτου Research on Money and Finance (Σ.Σ.: αναμένεται να κυκλοφορήσει στα ελληνικά από τις εκδόσεις Λιβάνη τις επόμενες μέρες) δείχνει πως ούτε η Ρωσία το 1998 ούτε η Αργεντινή το 2001 τιμωρήθηκαν από τις αγορές. Αντίθετα, η μετέπειτα πορεία της οικονομίας τους έδειξε πόσο επιτυχημένη και επωφελής ήταν η επιλογή τους, να προβούν δηλαδή σε αθέτηση πληρωμών.

Τι κατά τη γνώμη σας πρέπει να κάνει άμεσα η Ελλάδα για να ξεφύγει απ’ αυτό το φαύλο κύκλο;

Άμεσα πρέπει να συγκροτηθεί Επιτροπή Λογιστικού Ελέγχου με προσωπικότητες αναγνωρισμένου κύρους και εμπειρίας. Η συμβουλή μου είναι μία: Ανοίξτε τα βιβλία! Εξετάστε με διαφανείς διαδικασίες και την παρουσία της κοινωνίας όλες τις κρατικές συμβάσεις –από τις πιο μεγάλες, όπως για παράδειγμα των πρόσφατων Ολυμπιακών Αγώνων, μέχρι τις πιο μικρές– και βρείτε ποιο μέρος του χρέους είναι προϊόν διαφθοράς, επομένως παράνομο και απεχθές κατά τη διεθνή νομική ορολογία, και αρνηθείτε το! 

Περί απεχθούς χρέους

Η θεωρητική θεμελίωση του όρου «απεχθές χρέος» οφείλεται στο Ρώσο καθηγητή Νομικής Αλεξάντερ Σακ. Η συμβολή του Σακ, ο οποίος την εποχή εκείνη –τη δεκαετία του ’20– δίδασκε στο Παρίσι και δεν συγκαταλέγεται στους ριζοσπάστες διανοούμενους, έγκειται στις τρεις προϋποθέσεις που έθεσε έτσι ώστε ένα χρέος να χαρακτηριστεί απεχθές, οπότε κατά συνέπεια μια κυβέρνηση παύει να δεσμεύεται να το πληρώσει.

Οι τρεις όροι για να χαρακτηριστεί απεχθές ένα χρέος ήταν: Πρώτον, να έχει συναφθεί χωρίς τη συγκατάθεση του έθνους. Δεύτερον, τα ποσά που εισέρευσαν από το δάνειο να σπαταλήθηκαν με τρόπο που αντιβαίνει στα συμφέροντα του έθνους και, τρίτον, ο πιστωτής να ήταν ενήμερος των παραπάνω. Να αναφερθεί πως η συνεισφορά του Σακ δεν έγινε σε κενό αέρα. Αντίθετα, αξιοποίησε πολύ συγκεκριμένα παραδείγματα όπου η παύση πληρωμών του δημόσιου χρέους αποφασίστηκε με την παραπάνω αιτιολογική βάση. Το πρώτο παράδειγμα αφορούσε στην άρνηση πληρωμής από τις ΗΠΑ το 1898 των χρεών που είχε αναλάβει η Κούβα όσο ήταν υπό ισπανική κατοχή και τα οποία οι ΗΠΑ στη συνέχεια αρνήθηκαν να επωμιστούν. Το δεύτερο παράδειγμα εξελίχθηκε είκοσι χρόνια αργότερα και πάλι πριν ο Ρώσος νομικός δώσει περιεχόμενο στη ρήτρα του «απεχθούς χρέους». Αφορούσε ειδικότερα την απόφαση της κυβέρνησης της Κόστα Ρίκα να μην πληρώσει ένα δάνειο που είχε συνάψει η προηγούμενη δικτατορική εξουσία με την τράπεζα Royal Bank of Canada.

Η τεράστια συμβολή του Σακ έγκειται στη μετατόπιση του κέντρου βάρους της επιχειρηματολογίας υπέρ της παύσης πληρωμών του δημόσιου χρέους, η οποία παύει να επικεντρώνεται στην ηθική διάσταση του προβλήματος και μετατοπίζεται στη νομική. Το ερώτημα, δηλαδή, δεν είναι αν πλέον μπορεί μια χώρα να πληρώσει το δημόσιο χρέος της, αλλά αν πρέπει. Η συγκεκριμένη δυνατότητα αξιοποιήθηκε κατά κόρον τις τελευταίες δεκαετίες από πολλές κυβερνήσεις και κινήματα πολιτών.