Έργα και ημέρες του ΔΝΤ

(Νικήτας Κουριδάκης - εφημερίδα Έθνος) 

Kατά τη διάρκεια των ετών που ακολούθησαν την ίδρυσή του το 1944, το ΔΝΤ, όπως και η Παγκόσμια Τράπεζα, αποτελούσε τρόπον τινά τον οικονομικό βραχίονα της αμερικανικής κυριαρχίας στον ψυχροπολεμικό κόσμο. Συνεργάστηκε με αυταρχικά-δικτατορικά καθεστώτα που ήταν φιλικά προσκείμενα στις ΗΠΑ παρέχοντάς τους απαραίτητους πόρους για την επιβίωσή τους εις βάρος των λαών τους που υπερχρεώνονταν... 

Μετά την κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ και τη διαφαινόμενη παγίωση ενός μονοπολικού κόσμου, ασυγκράτητο πλέον το ΔΝΤ ανοικτά προώθησε και, όπου χρειάστηκε, προστάτευσε τα αμερικανικά συμφέροντα, τα οποία τυλίγει συνήθως με τον ιδεολογικό μανδύα της ελεύθερης αγοράς. Αλλες φορές πάλι η προώθηση των αμερικανικών συμφερόντων γίνεται απροκάλυπτα.

Η αρχή του τέλους. Στις αρχές της δεκαετίας του ‘90, όταν η θεωρία περί του «τέλους της Ιστορίας» δεν είχε ακόμα αποδειχτεί μια απλή μεγαλοστομία, η κατάρρευση της ΕΣΣΔ και η ανάδειξη στην ηγεσία της Ρωσίας του Μπόρις Γέλτσιν δίνει μια χρυσή ευκαιρία στις ΗΠΑ να βυθίσει τη χώρα που αποτελούσε το αντίπαλον δέος.
Ο Γέλτσιν και οι εγκέφαλοι του οικονομικού προγράμματος της κυβέρνησής του (Τσουμπάις, Γκαϊντάρ) αποδεικνύονται πρόθυμοι μαθητές του ΔΝΤ. Από το 1991 εφαρμόζεται μια «θεραπεία σοκ» στη χώρα, όπως ακριβώς συνιστούσαν οι «μάγοι» του Ταμείου. Είχε ως αιχμή του δόρατος της πολιτικής της τις ιδιωτικοποιήσεις, όπως ευφημιστικά ονομάστηκε το ξεπούλημα κρατικού πλούτου σε εξευτελιστικές τιμές σε μέλη της πάλαι ποτέ νομενκλατούρας, τα οποία έμελλε να γίνουν οι διαβόητοι Ρώσοι ολιγάρχες.
Η Ρωσία με απόφαση του Γέλτσιν είχε αναλάβει το σύνολο του χρέους της πρώην ΕΣΣΔ, μολονότι ο πληθυσμός της αποτελούσε περίπου το μισό αυτού της Σοβιετικής Ενωσης. Ξεκίνησε δηλαδή την πορεία της στο παγκόσμιο στερέωμα κουβαλώντας την πέτρα του χρέους δεμένη στον λαιμό της.
Μέχρι το 1998, οπότε και ήρθε η χρεοκοπία της χώρας, το ΔΝΤ είχε διοχετεύσει στη χώρα πολλά κεφάλαια, τα οποία ήξερε πως θα χάνονταν κάπου μέσα στο σάπιο καθεστώς Γέλτσιν, καθώς ήδη από το 1996 Ρώσοι οικονομολόγοι είχαν μιλήσει ανοικτά για το επερχόμενο αδιέξοδο. Τη στιγμή μάλιστα που οι επί μήνες απλήρωτοι μισθοί και συντάξεις έφταναν τα 12,5 δισεκατομμύρια δολάρια, το καλοκαίρι του 2008 εξασφαλιζόταν δάνειο του Ταμείου ύψους 22,5 δισ. για να πληρωθούν οι ξένοι δανειστές.
Τα λεφτά όμως εξατμίστηκαν με το που έφτασαν στη Ρωσία - πέντε δισ. εκλάπησαν την ίδια στιγμή. Ο Τζορτζ Σόρος, που έχοντας διεισδύσει στη Ρωσία από τα χρόνια της περεστρόικα και αποτελούσε τον ενδιάμεσο μεταξύ των ντόπιων ολιγαρχών και των διεθνών χρηματοπιστωτικών κύκλων, εμφανίζεται να ζημιώθηκε περί τα 3 δισεκατομμύρια δολάρια από τη ρωσική περιπέτεια.
Οι συνέπειες βέβαια ήταν πραγματικά οδυνηρές μόνο για τον ρωσικό λαό που πέρασε αρκετά χρόνια εξαθλίωσης μέχρι να αρχίσει η οικονομία να ανακάμπτει με λοκομοτίβα την κρατική Gazprom. Το κωμικό της υπόθεσης είναι ότι το ΔΝΤ δύο μέρες πριν από την κήρυξη πτώχευσης βράβευε για τα επιτεύγματά του τον Τσουμπάις...

Στην Ουκρανία

Εκτόξευσε τιμές και... Γιουστσένκο 

Ταυτόχρονα με την επιχείρηση οικονομικού πολέμου στο εσωτερικό της Ρωσίας, το ΔΝΤ επενέβη και στην περιφέρειά της, στην Ουκρανία. Ο ηγέτης της «πορτοκαλί επανάστασης», Βίκτορ Γιουστσένκο, ήταν ο εκλεκτός του Ταμείου πολύ πριν αναρριχηθεί στην προεδρία της χώρας του.
Το 1993 διορίστηκε κεντρικός τραπεζίτης της Ουκρανίας και ήταν από τους αρχιτέκτονες της συμφωνίας του επόμενου έτους με το ΔΝΤ. Η συμφωνία, που επετεύχθη στο πλαίσιο του εορτασμού των 50 ετών από την ίδρυση του Ταμείου, προέβλεπε την εισαγωγή εθνικού νομίσματος αλλά αφαιρούσε κάθε εργαλείο κρατικού ελέγχου πάνω στη διακύμανσή του.
Η συνέπεια ήταν η κατάρρευση της ισοτιμίας του και συνακόλουθα της οικονομίας. Σε μια νύχτα το ψωμί ανέβηκε 300%, οι τιμές του ηλεκτρικού 600%, των συγκοινωνιών 900%. Το 1995 το ΑΕΠ της Ουκρανίας ήταν μόλις το 40% του 1992. Παρά την καταστροφή που έσπειρε, το άστρο του Γιουστσένκο ανέτειλε και στην κεντρική πολιτική σκηνή της χώρας.

Κατέκτησε τα δύο ύπατα αξιώματα, του πρωθυπουργού και του προέδρου, σε δύο πράξεις. Δεν θα ήταν δυνατό κάτι τέτοιο δίχως την αμερικανική βοήθεια. Το Δεκέμβρη του 2009 το ΔΝΤ ουσιαστικά διεμήνυσε ότι μόνο σε περίπτωση που ο Γιουστσένκο γίνει πρωθυπουργός θα χορηγήσει δάνειο στην Ουκρανία με ευνοϊκούς όρους. Οταν εξελέγη πράγματι, ο Γιουστσένκο ξεκίνησε μια διαδικασία πτώχευσης, με τη συνδρομή του ΔΝΤ, που στόχευε την εγχώρια παραγωγική βάση.
Εκλεισαν πολλές ουκρανικές βιομηχανίες. Οταν καθαιρέθηκε ο Γιουστσένκο από πρωθυπουργός, το ΔΝΤ εξέφρασε μέσω του διευθύνοντος συμβούλου του, Χορστ Κέλερ, σημερινού προέδρου της Γερμανίας, τη δυσαρέσκειά του. Η καλή υπηρεσία που προσέφερε ο Γιουστσένκο στις ΗΠΑ θα αναγνωριζόταν αργότερα, με την αμερικανικής εμπνεύσεως «πορτοκαλί επανάσταση» που τον έφερε στον προεδρικό θώκο.

Με μια ματιά

ΡΩΣΙΑ: . Το καλοκαίρι του 2008 εξασφάλιζε δάνειο ύψους 22,5 δισ. δολ. από το Ταμείο για να πληρωθούν οι ξένοι δανειστές, τη στιγμή που οι απλήρωτοι μισθοί και συντάξεις έφταναν τα 12,5 δισ.

ΟΥΚΡΑΝΙΑ: Οταν εξελέγη πρωθυπουργός, ο Γιουστσένκο ξεκίνησε μια διαδικασία πτώχευσης, με τη συνδρομή του ΔΝΤ, κατά την οποία πολλές ουκρανικές βιομηχανίες έβαλαν λουκέτο.

ΒΡΑΖΙΛΙΑ: 20 από τα 42,6 δισ. $ που δανείστηκε το 1999 κατευθύνθηκαν στις τσέπες των χαϊδεμένων παιδιών της Γουόλ Στριτ και πίσω στη Νέα Υόρκη.

ΑΡΓΕΝΤΙΝΗ: Το 2001 πανικόβλητοι οι Αργεντινοί έτρεξαν στις τράπεζες για να αποσύρουν τις καταθέσεις τους και να μετατρέψουν τα πέσος σε δολάρια αλλά βρήκαν κλειστές πόρτες.

ΙΝΔΟΝΗΣΙΑ: Με τα 23 δισ. $ που πήρε από το ΔΝΤ, έσωσε μόνο τους εκείνους που προοριζόταν να σώσει, που σε μεγάλο βαθμό ήταν εκείνοι που προκάλεσαν την κρίση.
ΚΟΡΕΑ: Το κανόνι της DAEWOO είχε αλυσιδωτές αντιδράσεις, αλλά το ΔΝΤ δεν επενέβη παρά στο παρά πέντε και προς όφελος των ξένων επενδυτών που έβαλαν «χοντρό χέρι» στην κορεατική βιομηχανία.
Λατινική Αμερική

Ο υπερδανεισμός οδήγησε σε εξωφρενική λιτότητα 

Σε μια άλλη περιοχή του πλανήτη, στη Λατινική Αμερική, οι επεμβάσεις του ΔΝΤ υπήρξαν πολυάριθμες, σχεδόν όσο και οι στρατιωτικές επεμβάσεις των Αμερικανών. Ειδικότερα στις δύο μεγαλύτερες χώρες της, τη Βραζιλία και την Αργεντινή, η εξασφάλιση πόρων για τα στρατιωτικά καθεστώτα που υποστήριξαν οι ΗΠΑ έγινε με το αζημίωτο, υψηλότατα δηλαδή επιτόκια που εκτόξευσαν το χρέος τους. Η πολιτική αυτή δεν άλλαξε ούτε μετά τη μετάβαση στη δημοκρατία, καθώς διεφθαρμένες κυβερνήσεις πήραν τη σκυτάλη από τους στρατιωτικούς. Ακολουθήθηκε πολιτική υψηλών επιτοκίων, που υποτίθεται ότι ήταν απαραίτητη για την προσέλκυση ξένων επενδυτών.

Εντονες πιέσεις

Στη Βραζιλία το 1998 άρχισε μια φυγή κεφαλαίων προς το εξωτερικό, η οποία συσσώρευσε πίεση πάνω στο ρεάλ κι η κυβέρνηση ξόδεψε μέσα σε λίγους μήνες τα συναλλαγματικά αποθέματα που τόσο ακριβά πλήρωνε. Το ΔΝΤ είχε δια ροπάλου απαγορεύσει την υποτίμηση του νομίσματος, την εύκολη λύση στην περίσταση, καθώς δυτικές τράπεζες και επενδυτές ήταν εκτεθειμένοι κι η Βραζιλία βρέθηκε σε αδιέξοδο.
Το Γενάρη του 1999 αποφασίστηκε να της χορηγηθεί δάνειο 42,6 δισ. δολαρίων από το ΔΝΤ, τους G7, την Παγκόσμια Τράπεζα κι άλλη μια αμερικανική τράπεζα. Στις διαπραγματεύσεις που προηγήθηκαν συμμετείχαν εκπρόσωποι των μεγαλύτερων αμερικανικών τραπεζών (Goldman Sachs, Citigroup, Merrill Lynch) και φυσικά επενδυτές σαν τον Σόρος. Ουσιαστικά επρόκειτο για την εκπόνηση ενός σχεδίου απόδρασης των ξένων επενδυτών που, αφού είχαν ήδη θησαυρίσει από τα ληστρικά επιτόκια που πλήρωνε η Βραζιλία, ήθελαν το ΔΝΤ να τους σώσει.
Ετσι, τα 20 πρώτα δισ. του δανείου κατευθύνθηκαν στις τσέπες των χαϊδεμένων παιδιών της Γουόλ Στριτ και πίσω στη Νέα Υόρκη. Ο βραζιλιάνικος λαός υποχρεώθηκε απ’ τους όρους του ΔΝΤ σε εξωφρενική λιτότητα που έφερε τη χώρα σε κατάσταση εσωτερικού ακήρυκτου πολέμου.

Στην Αργεντινή παροχετεύτηκε η βραζιλιάνικη κρίση μετά την υποτίμηση του ρεάλ, που στέρησε την οικονομία της απ’ την ανταγωνιστικότητά της έναντι της γείτονος Βραζιλίας. Η ύφεση και η ανεργία κάλπαζαν, αλλά για να ευνοήσει την κερδοσκοπία των «καλοθρεμμένων κατσαρίδων» του διεθνούς τραπεζικού συστήματος, που ξέπλεναν και μαύρο χρήμα στην Αργεντινή, η κυβέρνηση επέμεινε στη μη υποτίμηση του νομίσματος ακολουθώντας τις επιταγές του ΔΝΤ.
Το 2001 όταν η φυγή των μεγάλων κεφαλαίων είχε σχεδόν ολοκληρωθεί, πανικόβλητοι οι Αργεντινοί έτρεξαν στις τράπεζες για να αποσύρουν τις καταθέσεις τους και να μετατρέψουν τα πέσο σε δολάρια αλλά μάταια. Οι τράπεζες ήταν κλειστές γι’ αυτούς.
Χρειάστηκαν εξεγέρσεις και ανατροπές για να έρθει η απεμπλοκή της ακολουθούμενης πολιτικής από τις συνταγές του ΔΝΤ και τελικά η ανάκαμψη, που θα ήταν όμως αδύνατη δίχως διαγραφή του μεγαλύτερου μέρους του εξωτερικού χρέους.

Νοτιοανατολική Ασία

Οι «ασιατικές τίγρεις» κατασπάραξαν 3 χώρες

Των κρίσεων σε Ρωσία και Βραζιλία - Αργεντινή είχε προηγηθεί η ασιατική κρίση, που ξέσπασε το 1997. Στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Ασίας είναι γνωστή ως «κρίση του ΔΝΤ», αφού τότε εξαιτίας των καταστροφικών επιλογών του ΔΝΤ η κρίση νομίσματος στην Ταϊλάνδη επηρέασε το σύνολο των γειτονικών χωρών και πιο σοβαρά, εκτός της Ταϊλάνδης, την Κορέα και την Ινδονησία.
Οι «ασιατικές τίγρεις» ήταν το καμάρι του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας, καθώς ακολουθώντας τις οδηγίες των οργανισμών αυτών σημείωναν υψηλή ανάπτυξη επί σειρά ετών.

Οταν άρχισαν οι πιέσεις στο μπατ, το ταϊλανδικό νόμισμα, η κυβέρνηση ήταν ανέτοιμη να το υπερασπιστεί. Το μπατ κατέρρευσε χάνοντας σε λίγους μήνες πάνω από το μισό της αξίας του, ενώ η φυγή κεφαλαίων αποτυπώθηκε και στο χρηματιστήριο, ο δείκτης του οποίου υποχώρησε κατά 75% στο ίδιο διάστημα. Οπως αλλού, τα δάνεια του ΔΝΤ προς την Ταϊλάνδη, που ανήλθαν σε 20 δισ., κατευθύνθηκαν στις τσέπες των επενδυτών.

Η Ινδονησία ήταν το επόμενο θύμα των νομισματικών πιέσεων, παρότι η οικονομία της χώρας έμοιαζε να είναι σε καλή κατάσταση. Η ρουπία όμως κατέρρευσε και το δάνειο των 23 δισ. δολαρίων από το ΔΝΤ έσωσε μόνο τους γνωστούς εκείνους που προοριζόταν να σώσει, που σε μεγάλο βαθμό ήταν εκείνοι που προκάλεσαν την κρίση. Η φτώχεια εξαπλώθηκε και η λαϊκή αντίδραση εκδηλώθηκε τελικά με ξεσηκωμό που έδιωξε τον δικτάτορα Σουχάρτο μετά από 30 χρόνια στην εξουσία.

Για ψύλλου πήδημα

Στην πιο εκβιομηχανισμένη Ν. Κορέα η κρίση θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί σχετικά ανώδυνα. Ομως, το στοίχημα για το ΔΝΤ ήταν η διάλυση του μοντέλου εταιρικής οργάνωσης στη χώρα προς όφελος των δυτικών πολυεθνικών.
Η κρίση στη ρευστότητα οδήγησε στη χρεοκοπία την Daewoo, τη δεύτερη μεγαλύτερη εταιρεία στην Κορέα, για αδυναμία αποπληρωμής οφειλών μόλις 84 εκατ. δολαρίων. Το κανόνι αυτό είχε αλυσιδωτές αντιδράσεις στο εσωτερικό της χώρας, αλλά το ΔΝΤ δεν επενέβη παρά στο παρά πέντε ζητώντας σε αντάλλαγμα των κεφαλαίων του την αλλαγή του επιχειρηματικού και τραπεζικού μοντέλου της προς όφελος των ξένων επενδυτών. Ετσι, τα ιμάτια της κορεατικής βιομηχανίας διαμοιράστηκαν και πρώτα της Daewoo, ενώ οι ξένες τράπεζες τρύπωσαν στην αγορά.
Πριν από τη συμφωνία με την Κορέα, οι Αμερικανοί μεγιστάνες είχαν συνεδριάσει μαζί με τη FED και τους αξιωματούχους του ΔΝΤ. Η ίδια εγκάρδια συνεννόηση υπήρξε και στην περίπτωση της κρίσης στη Βραζιλία, τη Ρωσία και την Αργεντινή. Διόλου συμπτωματικά, το περασμένο Σαββατοκύριακο στην Ελλάδα βρισκόταν το «νούμερο 2» της Goldman Sachs, αλλά και ο Τζορτζ Σόρος...

Ιδιωτικοποιήσεις
Η εισβολή πολυεθνικών στο Δημόσιο

Στη Βραζιλία οι ιδιωτικοποιήσεις ξεκίνησαν τη δεκαετία του ‘90 με την -διά της χρηματιστηριακής οδού- πώληση ορυχείων. Ακολούθησε η μετοχοποίηση της αεροναυπηγικής Embraer, που έβαλε στην εταιρεία τους ανταγωνιστές της γαλλογερμανικής EADS.

Το 1998 η κρατική Telebras έσπασε σε 12 μικρότερες εταιρείες και πουλήθηκε σε Ισπανούς, Πορτογάλους, Ιταλούς, Καναδούς κι Αμερικανούς. Στη συνέχεια επιχειρήθηκε η ιδιωτικοποίηση της ηλεκτρικής ενέργειας που είχε καταστροφικές συνέπειες, μπλακ άουτ κατά την περίοδο 2001-2002 και κατακόρυφη άνοδο τιμών (140% πάνω κατά την περίοδο 1996-2002.

Και στην Αργεντινή η νεοφιλελεύθερη λαίλαπα είχε προηγηθεί της κρίσης. Στις αρχές της δεκαετίας του ‘90 η κυβέρνηση του ανεκδιήγητου Μένεμ πούλησε ό,τι βρήκε μπροστά της, σύμφωνα με το πρόγραμμα που είχαν εμπνευστεί το ΔΝΤ κι η Παγκόσμια Τράπεζα. Ενέργεια, τηλεπικοινωνίες, ύδρευση πέρασαν σε ξένα χέρια, ενώ μέχρι το 1999 το 90% των τραπεζών είχε ιδιωτικοποιηθεί.
Στην Ταϊλάνδη το πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων του ΔΝΤ προέβλεπε την άμεση πώληση κρατικών εταιρειών, αλλά και το leasing αυτών από ιδιωτικές εταιρείες, καθώς επίσης και τη σύμπραξη κρατικού και ιδιωτικού τομέα. Ανάμεσα στους αγοραστές συγκαταλέγονται ξένες τράπεζες και θεσμικοί επενδυτές. Επιπλέον, ένα μεγάλο μερίδιο της κρατικής συμμετοχής σε τράπεζες έχει πουληθεί σε πολυεθνικές.
Στη Ρωσία μόλις εδραιώθηκε ο Γέλτσιν στην εξουσία μοίρασε στον ρωσικό λαό μετοχές των κρατικών εταιρειών. Οι πρώην διευθυντές των εταιρειών αυτών με τη συνεργασία ξένων τραπεζών αγόρασαν σε χαμηλότατες τιμές τις μετοχές κι έγιναν ιδιοκτήτες. Πολυεθνικές σαν τις BP, Exxon, Texaco κατέφτασαν στη Μόσχα για να καρπωθούν ένα κομμάτι της πίτας του χρυσοφόρου τομέα της ενέργειας.
Οι πιο σώφρονες ολιγάρχες και ξένοι επενδυτές προέβλεπαν ότι η τύχη τους δεν θα κρατούσε πολύ και φρόντισαν να στείλουν τα κεφάλαια που αποκόμιζαν στο εξωτερικό, όπου οι αμερικανικές και αγγλικές τράπεζες τα υποδέχτηκαν με ευχαρίστηση.